دسته بندی طرح های صنعتی

توضیحاتی راجع به طرح های صنعتی که تنها در نتیجه عملکرد فنی محصول ایجاد می شوند

با توجه به بخش اخیر ماده 20 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری تصویب شده 1386، در یک طرح صنعتی فقط دسترسی به یک نتیجه فنی بدون تغییر ظاهری، مشمول حمایت از این قانون نمی باشد.طبق بند2 ماده 84 آیین نامه این قانون این نوع طرح ها بعنوان طرح صنعتی محسوب نمی شود.زمانی که شخصی یک طرح صنعتی خلق می کند بدین جهت است که به لحاظ ظاهری به صورت اختصاصی برای آن ها ثبت شود.

با توجه به مراتب فوق ، هدف از طراحی صنعتی حمایت از ظاهر کالا است و در واقع طراح در قالب شکل و ساختار و یا تزیینات که جنبه بیرونی دارد درصدد است که ترکیب یا شکل یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد و از این طریق ایجاد ظاهری جذاب و مشتری پسند در محصول بنماید.باید به این نکته توجه کنید که اگر طرح های صنعتی به دلیل نوع عملکردی خود ارائه شوند و یا به عبارتی سبب آسان شدن استفاده از کالا شود و مشکلی را برای مصرف کننده حل کند در واقع جز طرح صنعتی به شمار نمی رود ، بلکه می تواند بعنوان اختراع مورد حمایت قرار گیرد.

لذا طرح هایی که به واسطه ظاهرشان مورد حمایت قرار می گیرند و همچنین طرح هایی که به دلیل کاربردشان حمایت می شوند در دو دسته جداگانه قرار دارند.زیرا در طرح های کاربردی از نوآوری هایی فنی حمایت می گردد اما در طرح های تزیینی و صنعتی طراح بواسطه تغییر در ظاهر و بیرون کالا و در نتیجه حمایت از ظاهر کالا می باشد.جهت ایجاد تمایز میان این دو ویژگی ملاک ها و معیارهایی را باید در نظر بگیرید.

در صورتی که ظاهر یک کالا چشم نواز نباشد این محصول در قلمرو استثنا بوده و جز طرح هایی می باشد که به واسطه کاربردشان مورد حمایت قرار می گیرند.بعضی از افراد نیز بر این باورند که میبایست به نقش طراح و میزان تاثیر او در شکل گیری یک کالا توجه داشته باشیم ، یعنی در صورتی که نقش طراح بستگی به فاکتورهایی داشته باشد که عنصر سازنده طرح نیست باید آن را در قلمرو استثناء تلقی کنیم مثل آنکه طراح تغییر مواد به کار رفته در کالای عادی طرح یا عناصری باشد که بر روی بخش معنای محصول موثر است که هیچ یک تعیین کننده شکل نهایی محصول نمی باشد.

ماده 1 قانون طرح های صنعتی انگلیس اذعان داشته است :تنها خصوصیاتی از قلمرو حمایت طرح های صنعتی خارج می شود که ” منحصراَ ” توسط نوع عملکردی که از کالا انتظار می رود ایجاد شده باشد. بنابراین مفهوم مخالف آن پذیرش ویژگی هایی از طرح می باشد که به جهتی از عملکرد کالا ناشی می گردد و به جهت دیگر اراده طرح در پیدایش آن نقش داشته است.

مثلا بسیاری از شرکت های خودروسازی این روزها محصولات خود را به نوعی طراحی می کنند که مقاومت کمتری در برابر نیروی باد داشته باشد و از این طریق به دنبال برآورده کردن دو هدف می باشند از یک طرف افزایش سرعت و کاهش سوخت و از طرف دیگر ایجاد ظاهری جذاب و مشتری پسند در محصول نهایی، به عبارتی هم بعد فنی آن مورد توجه می باشد و هم بعد تجاری، شکل نهایی محصول هم با توجه به عملکرد مورد انتظار ( افزایش سرعت ) و ایجاد ویژگی چشم نوازی طراحی می شود؛ بنابراین در این مثال به دلیل اینکه ویژگی های طرح منحصراَ از عملکرد آن ناشی نشده و طراح هم در شکل گیری آن نقش داشته بنابراین در قلمرو استثناء قرار نمی گیرد.

شایان ذکر است ، طرح های کاربردی که نوآوری های فنی کوچکی دارند می توانند در قالب دیگر مصادیق حقوق مالکیت صنعتی از قبیل اختراعات کوچک و مدل های اشیاء مفید حمایت شوند.
در قوانین و مقررات مالکیت صنعتی ایران حمایت از مدل اشیاء مفید پیش بینی نشده است و با توجه به پذیرش سیستم بررسی ماهوی در اختراعات و جهت تشویق مخترعین که اختراعات کوچک کرده اند الزامی استکه هرچه سریعتر سازوکارهای حمایتی برای اختراعات کوچک در نظر گرفته شود.

با توجه به بخش اخیر بند ( 1 ) ماده 25 موافقتنامه تریپس، اعضاء می توانند تعیین کنند که این حمایت شامل طرح هایی نگردد که اساساَ تحت تاثیر ملاحظات فنی یا کارکردی قرار دارند.رویه قضایی بعضاَ در مقام مقایسه دو طرح جهت احراز تشابه یا تفاوت به ملاحظات فنی طرح استناد نموده است که این رویکرد درست نیست؛ زیرا آنچه در مقایسه دو طرح مورد اهمیت واقع می شود ابعاد ظاهری و زیباشناختی آن می باشد نه کاربردهای فنی که اصولاَ میبایست در قالب سازوکارهای دیگری غیر از طرح صنعتی حمایت شود.