شناسایی حق العمل کار
اشخاص به دلایل مختلفی از حق العمل کاری استفاده می کنند.بعنوان شخصی تخصص در رشته مورد نظر ندارد یا این که اعتبار خود را در بازار از دست داده و نمی خواهد طرف معامله قرار بگیرد.براساس ماده 357 قانون تجارت، حق العمل کار به نام خود و به حساب دیگری معامله می کند اما دلال به نام و حساب دیگری دلالی می کند. حق العمل کاری هم مانند دلالی عقد جایز، اذنی و معوض است. زیرا در قبال عمل خود، حق العمل دریافت می کند. دلالی، حق العمل کاری و تصدی گری حمل و نقل اصولاَ تابع مقررات وکالت می باشند مگر مواردی که قانون تجارت استثنا کرده باشد.
” وکالت نوع شایع تر و احیاناَ قدیمی تر مداخله و وساطت ثالث در معاملات است اما بازرگانان بنا به ضرورت، انواع دیگری از وساطت را مطرح نموده اند. در این میان حق العمل کاری شکل دستکاری شده وکالت است و حق العمل کار در عین حال که به وکالت معامله می کند تعهدات موکل در برابر طرف معامله را شخصاَ پذیرفته و در واقع در برابر وی نقش اصیل را ایفا می کند “.
قرارداد حق العمل کاری بین آمر و حق العمل کار بسته می شود. پس از انعقاد این قرارداد، حق العمل کار وارد انجام معامله با شخصی می گردد که آن را طرف معامله می نامیم.حق العمل کار در برابر طرف معامله اصیل به شمار می رود ، برخلاف دلال که فقط واسطه است. زیرا حق العمل کار اصیل به شمار می رود ، مسئول اجرای تعهدات در برابر طرف معامله است و هم چنین ارائه موضوع معامله و تادیه وجه میبایست توسط او یا در وجه او انجام شود.حق العمل کار در قبال آمر مسئول انجام شدن یا نشدن تعهدات طرف معامله نیست، زیرا معامله به حساب آمر منعقد می گردد و نفع و ضرر معامله برای آمر می باشد مگر در 3 مورد ماده 367 قانون تجارت.
بعنوان مثال در صورتی که در عقد بیعی طرف معامله که خریدار است مبلغ را پرداخت نکند، آمر نمی تواند آن را از حق العمل کار درخواست کند. نتیجه معامله چه سود باشد و چه ضرر، به آمر تعلق دارد و حق العمل کار در صورتی که تقصیری داشته باشد، باید جبران خسارت کند.
ثبت کریم خان در ادامه رابطه آمر و طرف معامله را مورد بحث و بررسی قرار می دهد.
رابطه آمر و طرف معامله
بین آمر و طرف معامله هیچ ارتباط قراردادی وجود ندارد.در حقیقت طرف معامله و آمر حق رجوع به یکدیگر را ندارند.
تکالیف حق العمل کار
- الف: تکلیف به اطلاع رسانی
- ب: حفظ ادله ورود خسارت ظاهری
- ج: فروش اموال سریع الفساد
- د: فروش اموال به جای مانده
- د: رده وجه به آمر
عدم تکلیف به بیمه کردن
براساس ماده 360 قانون تجارت، حق العمل کار اصولاَ موظف به بیمه کردن مال التجاره نمی باشد مگر آن که آمر خلاف آن را دستور داده باشد.
مسئولیت حق العمل کار
- الف: معامله نسیه یا پیش قسطی
- ب: فروش به کم تر از حداقل قیمت تعینی
- ج: کار نادرست حق العمل کار
ید دلال و حق العمل کار ید امانی می باشد و اصولاَ مقصر نیستند مگر آن که خلاف آن ثابت گردد. قاعده کلی مسئولیت حق العمل کار در ماده 364 قانون تجارت، پیش بینی شده است. براساس این ماده حق العمل کار میبایست از عهده کلیه خساراتی که از تقصیر او ناشی شده برآید حتی اگر خسارت در نتیجه عدم رعایت دستور آمر باشد. با توجه به مفهوم مخالف ماده 3644 قانون تجارت ، در صورت عدم تقصیر حق العمل کار، وی نباید خسارات ناشی از عدم رعایت دستور آمر را جبران نماید زیرا در برخی موارد عدم رعایت دستور آمر برای جلوگیری از ورود خسارات بیشتر می باشد و تقصیر محسوب به شمار نمی رود مانند آن که براساس ماده 363 قانون تجارت ، برای جلوگیری از ضرر بیشتر مال را به کم تر از قیمت اعلامی آمر به فروش رساند.
الف: معامله نسیه یا پیش قسطی
براساس ماده 366 قانون تجارت ، ” اگر حق العمل کار بدون رضایت آمر مالی را به نسیه بفروشد یا پیش قسطی دهد ضررهای ناشیه از آن متوجه خود او خواهد بود مع ذلک اگر فروش به نسیه داخل در عرف تجاری محل باشد حق العمل کار ماذون به آن محسوب می شود مگر در صورت دستور مخالف آمر .”
نسیه به معامله ای می گویند که تحویل مبیع حال و تادیه ثمن موجل می باشد. حق العمل کار اصولاَ نمی تواند معامله به نسیه یا پیش قسطی انجام دهد، یعنی نمی تواند مبیع را به فروش رساند و ثمن را به صورت موجل تحویل بگیرد. اما در دو صورت مستقل این اجازه را دارد ( یعنی هر کدام از این شروط باشد کفایت می کند ) : 1. اجازه آمر 2. عرف تجارتی محل ضمانت اجرای انجام معامله به نسیه یا پیش قسطی بدون اجازه آمر یا اجازه عرف، مسئولیت حق العمل کار در جبران ضررهای ناشی از معامله می باشد.
ب: فروش به کم تر از حداقل قیمت تعیینی
براساس ماده 363 قانون تجارت ، ” اگر حق العمل کار مال التجاره ای را به کمتر از حداقل قیمتی که آمر معین کرده به فروش رساند مسئول تفاوت خواهد بود مگر اینکه ثابت نماید از ضرر بیشتری احتراز کرده و تحصیل اجازه آمر در موقع، مقدور نبوده است .”
در صورتی که آمر حداقل قیمت معامله را مشخص کند ، مثلاَ بگوید هزار تومان، حق العمل کار نمی تواند مال را به کمتر از قیمت تعیین شده به فروش رساند. در صورتی که حق العمل کار مال را به قیمت هشتصد تومان به فروش رساند معامله صحیح می باشد نه غیرنافذ و فقط مسئولیت برای حق العمل کار، پرداخت تفاوت قیمت یعنی مبلغ دویست تومان می باشد.
ج: کار نادرست حق العمل کار
براساس ماده 370 قانون تجارت ، ” اگر حق العمل کار نادرستی کرده و مخصوصاَ در موردی که به حساب آمر قیمتی علاوه بر قیمت خرید و یا کمتر از قیمت فروش محسوب دارد مستحق حق العمل نخواهد بود به علاوه در دو صورت اخیر آمر می تواند خود حق العمل کار را خریدار یا فروشنده محسوب کند.
تبصره – دستور فوق مانع از اجرای مجازاتی که برای خیانت در امانت مقرر است، نیست .”
این موردی است که حق العمل کار سوء نیت داشته باشد،مثلاً مال را به قیمت هزار تومان خریده اما به آمر هزار و دویست اعلام نماید یا این که مال را به قیمت هزار تومان به فروش رساند اما به آمر هشتصد تومان اعلام نماید.در این صورت حکم معامله صحیح می باشد و شخص به مجازات تعیین شده در خیانت در امانت محکوم می گردد
ضمانت اجرای کار نادرست حق العمل کار 3 مورد ذیل می باشد :
- مجازات خیانت در امانت
- مستحق حق العمل نخواهد بود.
- آمر می تواند حق العمل کار را خریدار یا فروشنده قرار دهد.
عدم مسئولیت حق العمل کار در مقابل آمر نسبت به تعهدات طرف معامله
براساس ماده 367 قانون تجارت، ” حق العمل کار در مقابل آمر مسئول پرداخت وجوه و یا انجام سایر تعهدات طرف معامله نیست مگر اینکه مجاز در معامله به اعتبار نبوده و یا شخصاَ ضمانت طرف معامله را کرده و یا عرف تجاری بلد، او را مسئول قرار دهد”.
حق العمل کار در برابر طرف معامله مسئول اجرای تعهدات تلقی می شود اما حق العمل کار در قبال آمر مسئول اجرای تعهدات طرف معامله نمی باشد زیرا نتیجه معامله و سود و ضرر آن به آمر تعلق دارد. اما در 3 حالت مستقل می توان حق العمل کار را مسئول دانست :
- مجاز در معامله به اعتبار نبوده باشد یعنی نباید معامله را به صورت نسیه منعقد کرد.
- شخصاَ ضمانت طرف معامله را کرده باشد.
- عرف تجاری محل او را مسئول قرار دهد.
طرف معامله قرار گرفتن حق العمل کار
طرف معامله قرار گرفتن حق العمل کار یعنی آن که در صورتی که مالی را که مامور فروخته بود خودش بخرد و مالی را که مامور به خرید بوده، خودش به آمر بفروشد و در برابر آمر مسئول اجرای تعهدات قرار گیرد.
مواردی که حق العمل کار به عنوان طرف معامله می باشد سه حالت می باشد :
- الف: معامله با خود ( یعنی با اختیار و اراده خود طرف معامله قرار گیرد ).
- ب: آمر می تواند او را طرف معامله قرار دهد.
- ج: حق العمل کار طرف معامله به شمار خواهد آمد.
الف: معامله با خود
در معامله با خود حق العمل کار به صورت اختیاری و با اراده خود می تواند طرف معامله قرار گیرد، یعنی مالی را که آمر دستور به فروش آن داده است خود خریداری کند و مالی را که آمر دستور خرید آن داده از مال خود به آمر بفروشد.
براساس ماده 373 ق.ت، برای انجام معامله با خود، باید 3 شرط ذیل وجود داشته باشد :
- موضوع معامله مال اتجاره، اوراق بهادار یا اسناد تجاری باشد.
- مظنه بورسی یا بازاری داشته باشد یعنی قیمت قابت داشته باشد مثل سکه بهار آزادی
- آمر دستور خلاف نداده باشد.
براساس ماده 374 قانون تجارت ، حق العمل کار پس از معامله با خود نیز حق دریافت مخارج و حق العمل را خواهد داشت.
نکته : چنانچه موضوع معامله مظنه بورسی یا بازاری نداشته باشد حق العمل کار نمی تواند معامله با خود انجام دهد مگر با رضایت آمر .
با توجه به ماده 373 قانون تجارت ، در صورتی که موضوع معامله مال اتجاره یا اوراق بهادار یا اسناد تجاری مظنه بورسی یا بازاری داشته باشد، اصل بر این است که حق العمل کار اجازه معامله با خود را دارد مگر آن که آمر دستور خلاف داده باشد.در ماده 378 ق.ت، فرضی را در نظر می گیریم که در زمان انعقاد قرارداد حق العمل کاری، حق العمل کار از معامله ی با خود منع نشده است اما تا زمانی که خبر انجام معامله با خود به آمر ارسال نشده، آمر از اختیار معامله با خود حق العمل کار رجوع کند. در این صورت معامله با خود منتفی می گردد اما باید در نظر داشت قانونی که در این ماده برخلاف مقررات وکالت قانون مدنی می باشد ، زیرا اقدامات وکیل تا زمانی که خبر عزل به او نرسیده معتبر است.
ب: آمر می تواند او را طرف معامله قرار دهد
براساس ماده 370 قانون تجارت ، هر گاه حق العمل کار نادرستی کرده باشد آمر می تواند او را طرف معامله قرار دهد، یعنی آمر مجاز است حق العمل کار را طرف معامله قرار دهد و طرف معامله قرار دادن حق العمل کار، بدین معنی می باشد که حق العمل کار مسئول اجرای تعهدات در مقاب لآمر می شود.
ج: حق العمل کار رطرف معامله تلی می شود
در ماده 359 قانون تجارت ، یکی از وظایف حق العمل کار وظیفه اطلاع رسانی بوده است علی الخصوص به محض انجام معامله باید این نکته را به آمر اطلاع دهد. حال در صورتی که حق العمل کار معامله را منعقد نماید اما طرف معامله را مشخص نکند، خود حق العمل کار طرف معامله به شمار می رود و خودش مسئول اجرای تعهدات در قبال آمر است.
نکته : وفق ماده 375 قانون تجارت ، در صورتی حق العمل کار طرف معامله به حساب می آید که معامله سه شرط ماده 373 قانون تجارت را داشته باشد.
دیدگاهی یافت نشد