حقوق آثار هنری و ادبی ( مالکیت ادبی هنری / کپی رایت ) به حقوقی گفته می شود که براساس قانون برای پدید آورنده یک اثر ادبی و هنری در نظر گرفته شده است و بواسطه اعطای حقوق معنوی و مادی به وی این امکان را می دهد تا انتشار و ارائه اثر خویش را تحت کنترل قرار داده و بهره برداری و استفاده از اثرش به واسطه دیگران را محدود کرده یا براساس قرارداد اجازه دهد.
جهت حمایت از آثار ادبی و هنری در ایران، باید آن اثر اصیل باشد. به این مفهوم که شخصیت پدیدآورنده در اثر نمودار بوده و ناشی از اندیشه، احساسات و تلاش فکری شخص پدیدآورنده باشد. بنابراین اثری که تقلید و کپی برداری از آثار دیگران یا تقلید محض از آن ها باشد نمی تواند واجد حق کپی رایت شود.از دیگر شرایط اعطای حقوق مادی به پدیدآورنده آثار ادبی و هنری ، انتشار اثر برای اولین بار در ایران است.
آثار ادبی و هنری مادامی که ایجاد می گردد ناخود آگاه توسط قانون حمایت می شود و حمایت از آن مشروط به ثبت با تشریفات دیگری نمی باشد. ثبت آثار هنری و ادبی کاملاً اختیاری بوده و پدیدآورنده می تواند اثر خود را در ایران در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ثبت کند. از مزایای ثبت آثار هنری و ادبی این است که پدیدآورنده این آثار به منظور اثبات مالکیت خود در دادگاه با ارائه گواهی ثبت ، دیگر نیازی به ارائه ادله دیگر نخواهد داشت.
پدید آورنده آثار هنری و ادبی دارای دو قسم حق می باشد :
- حقوق مادی که شامل بهره برداری های مالی و اقتصادی از اثر است.
- حقوق معنوی که شامل ارتباط با شخص پدیدآورنده مانند حق عنوان اثر می باشد.
حقوق معنوی پدیداورنده آثار هنری و ادبی دائمی است اما حقوق مادی، به مدت عمر پدیدآورنده اثر به اضافه 50 سال از زمان فوت وی می باشد که در آثار سینمایی، عکاسی و اثر متعلق به شخص حقوقی 30 سال است.پدیدآورنده آثار هنری و ادبی منتشر شده در ایران قادر نیستند حقوق خود را در دیگر کشورها مطالبه کنند همانطور که پدیدآورندگان آثار هنری و ادبی انتشار یافته در دیگر کشورها نمی توانند از حقوق مادی اثر خود در ایران برخوردار گردند. این به دلیل این است که ایران تا به حال به عضویت معاهده بین المللی حق مولف از جمله معاهده برن، معاهده حق مولف وایپو، معاهده رم و … در نیامده است.
در حقوق ایران، قوانین متعددی به منظور حمایت از حقوق پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری موجود است . از جمله این قوانین عبارت است از :
- قانون حمایت حقوق مولفان و منصفان و هنرمندان ( 1348 ) و اصلاحیه ماده 12 آن مورخ 31 / 5/ 89
- آیین نامه اجرایی ماده 21 قانون حمایت حقوق مولفان و منصفان و هنرمندان ( 1350 )
- قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی
- قانون تجارت الکترونیکی ( 1382 ).
مدارک مورد نیاز جهت ثبت آثار هنری و ادبی
- تقاضانامه کتبی
- ارائه مدارک و مستندات لازم در خصوص معرفی اثر منطبق با آیین نامه اجرایی ماده 21 قانون حمایت از حقوق مولفان و هنرمندان
- تکمیل فرم درخواست نامه ثبت آثار ادبی – هنری
- کپی کارت ملی و تمامی صفحات شناسنامه
- یک نسخه وکالتنامه یا مدرک مثبت نمایندکی قانونی در صورت داشتن وکیل
فرآیند ثبت در سامانه ثبت اثر هنری و ادبی
- مطالعه دفترچه راهنمای سامانه
- دریافت و کامل کردن فرم درخواست ثبت اثر براساس رهنمود های موجود در دفترچه راهنما
- ارسال مدارک از طریق گزینه ارسال مدارک یا رایانامه (info@taksabt.com)
- بررسی اولیه مدارک به وسیله کارشناس سامانه و اظهار نظر از طریق پیامک و رایانامه مخترع
- واریز تعرفه ثبت اثر ادبی و هنری در صورت امکان ثبت طرح براساس خدمات انتخاب شده در حال ارسال مدارک
- تشکیل پرونده در سامانه توسط کارشناس
- اصلاح مدارک ارسالی (در صورت نیاز)
- پیگیری پرونده در اداره مربوطه
- اخذ گواهینامه ثبت اثر ادبی و هنری
براساس ماده ۸ کنوانسیون مالکیت معنوی شامل حقوق مرتبط با موارد زیر خواهد بود:
- آثار ادبی، هنری و علمی؛
- نمایشهای هنرمندان بازیگر، صدای ضبط شده، برنامه‌های رادیویی؛
- اختراعات در کلیه زمینه‌های فعالیت انسان؛
- کشفیات علمی؛
- طراحی های صنعتی؛
- علائم تجاری، علائم خدماتی، نامهای تجارتی و عناوین؛
- حمایت در برابر رقابت نامطلوب؛
و دیگر حقوقی که ناشی از فعالیت معنوی در قلمرو صنعتی، علمی، ادبی و هنری است.
حقوق معنوی پدیدآونده اثر دائمی می باشد اما حقوق مادی، به مدت عمر پدیدآورنده اثر به اضافه ۵۰ سال از زمان فوت وی است که در آثار سینمایی، عکاسی و اثر متعلق به شخص حقوقی ۳۰ سال می باشد.
دیدگاهی یافت نشد