شرکت تعاونی در واقع برای مبارزه با دو عامل اساسی اجتماعی تشکیل شده است:سودجویی سرمایه داران و تورم.از طرفی در اثر عواملی که تا حدود زیادی از اختیار و کنترل دولت ها خارج بود روزانه از ارزش پول کم می شد و از طرفی سرمایه داران و فروشندگان کالای ضروری مردم و علی الخصوص کالاهای مصرفی و خوراکی لازم کارگران و طبقات کم درآمد بر سود خود اضافه می کردند و سبب گرانی کالاها می گردد در نتیجه،علاوه بر اینکه دستمزد بازه های زمانی ثابت بود و به نسبت تورم و افزایش قیمت ها تغییر موثری نمی کرد،از قدرت خرید طبقه اخیر کم شده و سبب فقر و آثار اجتماعی می گردد.
جهت نجات طبقه ذکر شده باید در جستجوی راهی بود و جهت رسیدن به این راه کوتاه کردن دست واسطه ها الزامی بوده است.به همین سبب شرکت های تعاونی تولید و مصرف تشکیل شد تا در آن ها کالاها تقریباَ بدون واسطه از تولید کننده و تقریباَ بدون سود به دست مصرف کننده برسد.
نهضت تعاونی در اوایل قرن نوزدهم در انگلستان صورت گرفت اما کم کم تحت عنوان یک فکر اجتماعی اصلاح طلبانه در کل دنیا به اثبات رسیده است و این روزها شرکت های تعاونی در همه جا با اختلاف سطح و اثر،موجود است.مقررات این شرکت ها را به شرح ذیل بررسی می کنیم.اما در ابتدا باید ذکر کنیم که مقررات مرتبط با این شرکت ها ابتدا ضمن مواد 190 الی 194 قانون تجارت پیش بینی شده بود،اما متعاقباَ به دلیل توسعه و اهمیت سیستم تعاونی،در 16 خرداد سال 1350،قانون شرکت های تعاونی به تصویب رسید که بعضی از مواد این قانون در 24/11/1350 و سال های 52 و 54 اصلاح شد و چند تبصره هم به آن اضافه شد و در سال 1370 قانون دیگری به تصویب رسید تحت عنوان “قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی”که در سال 1377 بخش زیادی از آن اصلاح شد.
ماده 1 قانون شرکت های تعاونی تصویب شده 1334،شرکت تعاونی را به شرح ذیل تعریف می کند:
“شرکت تعاونی شرکتی است که برای مدت نامحدود و به منظور رفع احتیاجات مشترک شرکاء و بهبود وضع مادی و اجتماعی آنان برای یک یا چند منظور ذیل تشکیل می شود.”
با توجه به مواد ذکر شده هدف شرکت های تعاونی واضح می باشد.در حقیقت شرکت های تعاونی دو هدف عمده را تعقیب می کند که یکی اصلی و دیگری فرعی می باشد.
- الف-هدف اصلی:تهیه و تولید اجناس مورد نیاز وسیله شرکاء و یا خرید آن وسیله شرکت برای فروش به اعضاء برای مصارف زندگی آن ها،یعنی اجناسی که مورد لزوم،نیاز و مصرف است یا تهیه و تولید کنند و یا از تولید کنندگان خرید کرده و به قیمت مناسبی در به اعضا ارائه دهد تا بدین ترتیب از فشار زندگی آن ها کم شود.
- ب-هدف فرعی:هدف فرعی اینگونه شرکت ها تقسیم نفع و ضرر میان شرکاء است که این مسئله نیز تاکید بر کمک به اعضاء و دارندگان سهام است.به این معنا که در درجه اول وسائل لازم برای اعضاء تهیه شده و به قیمت مناسبی به آن ها فروخته می شود و در مرحله بعد نیز سودی که از فروش آن ها بدست می آید به اعضا تعلق داشته و براساس سرمایه بین آنان تقسیم می شود.
براساس ماده 2 قانون بخش تعاونی اقتصاد”شرکت هایی که با رعایت مقررات این قانون تشکیل و به ثبت برسند تعاونی شناخته می شوند”
بنابراین مقنن اعلام داشته است هر شرکتی که براساس قانون ذکر شده تشکیل شود،تعاونی به شمار می رود.شرکت تعاونی به شرکتی تجاری می باشد و قانون گذار شرایط تاسیس و اداره آن را در مواد مختلف بیان نموده است.با توجه به قانون ذکر شده:
- الف)شرکت ها و اتحادیه های تعاونی شخصیت حقوقی و مستقل دارد.
- ب)دولت مکلف است در شرایط مساوی در اجرای طرح ها و پژوهش های خود اولویت را به بخش تعاونی بدهد.
- ج)تعاونی ها الزاماَ دارای تابعیت ایرانی هستند.
- د)تعاونی ها ممکن است به صورت تعاونی تولید یا تعاونی توزیع فعالیت نمایند.
- ه)تعاونی ها می توانند برخلاف سایر شرکت های تجاری اتحادیه تشکیل دهند.
تشکیل و اداره شرکت تعاونی
الف)تشکیل
اساسنامه شرکت تعاونی میبایست نکات ذیل را شامل باشد:نام با ذکر کلمه تعاونی،هدف،موضوع،نوع،حوزه عملیات،مدت،مرکز اصلی عملیات و نشانی میزان سرمایه،مقررات مربوط به عضو،ارکان،مقررات مالی و کار،انحلال و تصفیه پس از تنظیم اساسنامه حداقل و حداکثر اعضا به نسبت سرمایه و فرصت اشتغال و نوع فعالیت و ….تعیین می گردد.اعضا در صورتی که شرایط مقرر داشته باشند می توانند به عنوان عضو فعالیت کنند و طبق اساسنامه در تمامی امور می توانند نظارت داشته باشند.
ب)اداره شرکت تعاونی
تعاونی جهت اداره امور خود سه رکن دارد:هیئت مدیره،مجمع عمومی و بازرسی مجمع عمومی که از اجتماع اعضای تعاونی یا نمایندگی آن ها، به دو صورت عادی و فوق العاده تشکیل می گردد و هر عضو بدون در نظر گرفتن میزان سهم یک رای دارد.مجمع عمومی اعم از عادی یا فوق العاده اختیارات وسیعی دارد همچون انتخاب هیئت مدیره و بازرسی،رسیدگی و تصمیم گیری در خصوص ترازنامه و حساب سود و زیان و سایر گزارش های مالی،تعیین خط مشی شرکت،تصویب بودجه،تصمیم در خصوص افزایش و یا کاهش سرمایه و ….
اداره امور تعاونی بر عهده هیئت مدیره ای می باشد که حداقل سه نفر و حداکثر هفت نفر می باشند و الزاماَ از میان اعضای شرکت برگزیده می شوند.وظایف و اختیارات هیئت مدیره بسیار وسیع می باشد که در ادامه به توضیح اجمالی این وظایف می پردازیم :
- دعوت از مجامع عمومی
- اجرای اساسنامه و تصمیمات مجمع عمومی
- نصب و عزل و قبول استعفای مدیر عامل
- نظارت بر امور جاری و حساب ها
- تهیه و تنظیم برنامه های شرکت و ارائه آن به مجمع عمومی برای تصویب
مجمع عمومی میبایست بازرس را اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی و برای مدت یکسال مالی برگزیند تا وظایفی از قبیل نظارت مستمر بر انطباق چگونگی اداره امور تعاونی با ضوابط و مقررات،رسیدگی به حساب ها و دفاتر مالی و ارائه گزارش درباره آن،رسیدگی به شکایات اعضاء و…را انجام دهند.
ثبت شرکت تعاونی
هر چند هر شرکتی پس از تشکیل براساس ماده 583 قانون تجارت شخصیت حقوقی دارد با وجود این بنا بر ماده 195 همان قانون:”ثبت کلیه شرکت های مذکور در این قانون الزامی و تابع مقررات قانون ثبت شرکت هاست”،
بنابراین شرکت های تجارتی پیش از ثبت،از نظر قانون و عرف جامعه، شخصیت شناخته شده ندارند و همچنین عملاَ شرکت از لحاظ فعالیت های اجتماعی به مشکلات زیادی بر می خورد.بعنوان مثال بانک ها پیش از ثبت شرکت هیچ گونه حسابی به نام آن باز نمی کنند.
ثبت شرکت تجارتی،سبب اطمینان از رسمیت شرکت،برای اعضاء و اطلاع از وضعیت شرکت برای افرادی که می خواهند با شرکت معامله کند شوند.همچنین ثبت شرکت های تجارتی به دولت هم اجازه می دهد تا از نوع فعالیت،میزان سرمایه گذاری،تعداد و به طور کلی وضعیت شرکت های تجارتی که می توانند در اوضاع اقتصادی هر کشوری تاثیر گذار باشند دقیقاً مطلع شده و خط مشی اقتصادی خود را بهتر تعیین نماید.
ثبت شرکت ها اگرچه مشمول مقررات مختلف بوده و در خصوص شرکت های داخلی،خارجی،بیمه،کسبه جزء و غیره تفاوت های مختصری دارد اما اصول ثبت همه آن ها یکسان می باشد که ثبت کریم خان به شرح ذیل مقررات آن را بررسی می کند.
الف)مرجع ثبت شرکت ها
مرجع ثبت شرکت ها در تهران اداره ثبت شرکت ها(یا به عبارت دقیق تر،دایره ثبت شرکت ها)و در خارج از تهران،اداره،دایره یا شعبه ثبت اسناد و در صورتی که در محل اصولاَ ثبت اسناد نباشد،دفاتر اسناد رسمی یا دفتر دادگاه خواهد بود.
ب)نحوه درخواست
درخواست ثبت شرکت براساس تقاضانامه ای خواهد بود که باید در دو نسخه تنظیم و حاوی نکات اساسی مربوط به هر شرکت از قبیل نام،نوع،مرکز اصلی،تابعیت،میزان سرمایه و …. بوده و اسناد و مدارک مورد نیاز که حکایت از انجام مقررات مربوط به تشکیل هر شرکت می نماید (مثل شرکتنامه،اساسنامه،صورتجلسه مجمع عمومی و در صوص برخی شرکت ها مدارک مرتبط با تعهد پرداخت سرمایه شرکت و ارائه سرمایه غیر نقدی و از این قبیل)که در هر یک از شرکت های هفت گانه متفاوت است،ارائه مرجع ثبت شود.
در ادامه ثبت کریم خان مدارک مورد نیاز جهت ثبت و اخذ مجوز ثبت را ارائه می دهد.
مدارک لازم برای ثبت شرکت تعاونی و اخذ مجوز ثبت شرکت تعاونی
مدارک و اوراق ذیل میبایست بوسیله هیات مدیره همراه با درخواست خود به اداره تعاون ارائه شود:
- الف)اساسنامه مصوب شرکت
- ب)دعوتنامه تشکیل اولین مجمع عمومی عادی
- ج)صورتجلسه اولین مجمع عمومی عادی،دایر بر تصویب اساسنامه و انتخاب اولین هیات مدیره و بازرس یا بازرسان
- د)رسید پرداخت مقدار وجوه لازم التادیه سرمایه تعاونی،طبق اساسنامه
- ه)مدارک مربوط به تقویم و تسلیم آن مقدار از سرمایه که به صورت جنبی بوده است.
- و)فهرست اسامی و مشخصات داوطلبان تشکیل تعاونی
- ز)فهرست اسامی حاضران در اولین مجمع عمومی عادی که حاوی امضای آن ها باشد.
- ح)فهرست اسامی و مشخصات و نشانی اعضای اولین هیات مدیره و بازرس یا بازرسان اعم از اصلی و علی البدل و مدیر عامل که حاوی امضای آن ها باشد.
- ط)قبولی کتبی اعضای اولین هیات مدیره و بازرس یا بازرسان.
- ی)صورتجلسه در خصوص جلسه اولین هیات مدیره دایر بر انتخاب رئیس و نایب رئیس و منشی هیات مدیره،انتخاب صاحبان امضاهای مجاز و اسامی و مشخصات آن ها و انتخاب مدیر عامل.
- ن)مجوز اداره تعاون
بعد از ثبت شرکت در دفتر مخصوص و همچنین در دفتر دیگری که شامل شماره ردیف و خلاصه شرکتنامه و اساسنامه است،خلاصه شرکتنامه میبایست در ماه اول ثبت شرکت،در روزنامه رسمی و یک روزنامه کثیرالانتشار نوشته شود.بعد از صدور آگهی تاسیس به وسیله ثبت شرکت ها و نوشتن آن در روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران،اداره تعاون پروانه تاسیس تعاونی را صادر نماید.تغییرات در شرکت هم به ترتیب فوق باید ثبت شود.شعب شرکت،معمولاَ همراه با شعبه اصلی،والا باید تحت عنوان تغییرات ثبت شود.اما شرکت های فرعی میبایست جداگانه و به شکل مستقل با همان تشریفات ثبت شعبه اصلی ثبت شوند،زیرا این شرکت ها شخصیت حقوقی جدا از شرکت اصلی دارند.عدم ثبت شرکت اولاَ سبب می شود که تضامنی به حساب بیاید ؛ثانیاَ مجازات جرایم نقدی شامل آن خواهد شد.
دیدگاهی یافت نشد